ZABAWNA, -ej - ulica we wsiach Andrzejów i Sąsieczno istniejąca jako Słoneczna, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1988 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, metaforyczna, utworzona od przymiotnika zabawny 'wywołujący śmiech'.
ZABRZEŻNA, -ej - ulica w Rudzie Pabianickiej istniejąca jako gen. Bema, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa być może terenowo uzasadniona, utworzona od wyrażenia przyimkowego za brzegiem.
ZACHODNIA, -ej - graniczna ulica zamykająca Osadę Sukienników od zachodu, wytyczona w 1821 r. Z czasem przedłużona w kierunku południowym aż do ul. Zielonej i w kierunku północnym do Limanowskiego, wchłaniając ulice Stodolnianą i Wąską. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, wyznaczała zachodnią granicę osady sukienniczej.
ZACISZE, -a - niewielka uliczka, południowa przecznica ul. Pomorskiej. Widoczna na planie już w 1910 r. jako → Geldnera. W 1930 r. nazwa zmieniona na obecną. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, utworzona od rzeczownika zacisze 'spokojne miejsce, ustronie, pustkowie'.
ZACNA, -ej - ulica we wsi Chojny istniejąca jako Piasta, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, metaforyczna, utworzona od przymiotnika zacny 'szlachetny, uczciwy, o nieskazitelnym charakterze'.
ZADRAŻ, -ej - ulica na osiedlu Zadraż nazwana w 1946 r. ♦ Nazwa ponowiona.
ZAGADKOWA, -ej - ulica we wsi Chojny istniejąca jako Wiśniowa, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zagadka 'coś niezrozumiałego, tajemniczego'.
ZAGAJNIKOWA, -ej - ulica wytyczona w latach 20. XX w. w czasie parcelacji folwarku Marysin II. Na planie z 1937 r. oznaczona jako Zagajnikowa II. Z czasem usunięto oznaczenie liczbowe, gdy pierwsza Zagajnikowa zmieniła nazwę na → Kopcińskiego. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, utworzona od rzeczownika zagajnik 'niewielki las, gaj'.
*ZAGAJNIKOWA // PODZAGAJNIKOWA // PODZAGAJNA - ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, utworzona od rzeczownika zagajnik 'niewielki las, gaj'; ulica graniczyła z lasem rządowym, dziś jest to park im. 3 Maja; → Kopcińskiego.
ZAGŁĘBIE, -a - ulica na Starym Rokiciu, istniejąca jako Wyspiańskiego, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, przeniesiona z nazwy geograficznej Zagłębie 'obszar, na którym występują i są eksploatowane złoża węgla lub innych kopalin użytecznych'.
Onufrego ZAGŁOBY - ulica osiedlowa na Olechowie, wytyczona i nazwana w 1987 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od imienia i nazwiska bohatera Trylogii Henryka Sienkiewicza. Ulica położona jest na terenie osiedla im. Henryka Sienkiewicza, na którym większość ulic ma imiona bohaterów Sienkiewiczowskich.
*ZAGŁOBY - ♦ Nazwa upamiętniająca: Onufry Zagłoba, bohater trylogii historycznej Henryka Sienkiewicza; → Deczyńskiego.
ZAGONOWA, -ej - ulica we wsi Kały istniejąca jako Bajana, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zagon 'wąski, długi pas ziemi uprawnej ograniczony bruzdami'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach związanych z rolnictwem.
ZAGRANICZNA, -ej - ulica we wsi Chojny istniejąca jako Pawia, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zagranica 'kraje leżące poza granicami danego państwa'.
ZAGRODNIKI, -ów - ulica biegnąca przez tereny dawnej wsi Retkinia Zagrodniki początkowo jako droga bez nazwy, nazwana w 1946 r. ♦ Nazwa z terenowym uzasadnieniem, ponowiona część nazwy wsi.
ZAGRODOWA, -ej - ulica na Wiskitnie istniejąca jako Kolejowa z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1988 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zagroda 'dom wiejski z podwórzem i zabudowaniami gospodarskimi'.
Józefa ZAJĄCZKOWSKIEGO - ulica na osiedlu Powstania 1863 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, wytyczona i nazwana w 1992 r. ♦ Nazwa upamiętniająca: Józef Zajączkowski, 1815-1905, naczelnik m. Łodzi w czasie Powstania Styczniowego, jeden z pierwszych w Łodzi stałych fotografów.
ZAJĘCZA, -ej - ulica na terenie Marysina, istniejąca jako Bratnia, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zając 'zwierzę roślinożerne'.
*ZAKĄTNA, -ej - ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, utworzona od rzeczownika zakątek 'miejsce ustronne, położone na uboczu; małe pomieszczenie'; → Pogonowskiego.
ZAKLICZYŃSKA, -ej - niewielka uliczka na Kuraku, znana od 1936 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od nazwy Zakliczyn 'wieś w woj. małopolskim, położona w dolinie Dunajca'.
ZAKŁADOWA, -ej - ulica na terenie Olechowa, początkowo bezimienna, nazwana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zakład 'jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników'.
Aleja ZAKOCHANYCH - ulica na Radogoszczu, nazwana w 1989 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zakochany 'ten, kto kocha drugą osobę'.
ZAKOPIAŃSKA, -ej - niewielka uliczka na Kuraku, znana od 1934 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od nazwy Zakopane 'miasto w woj. małopolskim, położone u podnóża Tatr'.
ZAKRĘT, -u - ulica na Zdrowiu powstała w 1930 r. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, utworzona od rzeczownika zakręt 'odcinek, miejsce, w którym droga zagina się pod pewnym kątem, zmienia kierunek'; oddaje kształt ulicy.
*ZAKRZEWSKIEGO - ♦ Nazwa uzasadniona; znani są Piotr i Walenty Zakrzewscy, mieszczanie łódzcy z początku XIX w., być może właściciele gruntów, na których ulica znajdowała się; → Garbarska.
*ZALCMANA → Saltzmana.
ZALEWOWA, -ej - ulica na Starym Rokiciu, istniejąca jako istniejąca jako Kochanowskiego, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zalew 'zalewanie jakiegoś terenu przez wodę'.
Józefa ZALIWSKIEGO - ulica na Marysinie w 1937 r. widoczna jako → POW. Przemianowana w 1951 r. ♦ Nazwa upamiętniająca: Józef Zaliwski, 1797-1855, działacz polityczny, pułkownik, działacz armii Królestwa Polskiego, kierował zdobyciem Arsenału w 1830 r.
ZAŁOGOWA, -ej - ulica biegnąca na terenie byłej wsi Lublinek, z chwilą włączenia do Łodzi nazwana w 1988 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika załoga 'zespół ludzi obsługujących jakiś środek lokomocji'.
Ludwika ZAMENHOFA - zachodnia przecznica ul. Piotrkowskiej. Istnieje od 1841 r. pod nazwą (na odcinku od Wólczańskiej na wschód) → Nawrot. W 1859 r. figuruje już jako → Rozwadowska. W 1920 r. zyskała imię Zamenhofa. ♦ Nazwa upamiętniająca: Ludwik Zamenhof, 1859-1917, lekarz, poliglota, twórca języka esperanto.
ZAMIEJSKA, -ej - ulica biegnąca na terenie byłej wsi Lublinek jako bezimienna, z chwilą włączenia do Łodzi nazwana w 1988 r. ♦ Nazwa z terenowym uzasadnieniem, utworzona od wyrażenia przyimkowego za miastem.
ZAMKNIĘTA, -ej - ulica we wsi Chojny istniejąca jako Reja, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa być może terenowo uzasadniona, utworzona od przymiotnika zamknięty 'nie mający otworu, osłonięty ze wszystkich stron'.
ZAMOJSKA, -ej - ulica na Rokiciu, istniejąca pierwotnie jako Zamoyskiego, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1951 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, nawiązująca znaczeniowo do poprzedniej nazwy, utworzona od nazwy miejscowej Zamość.
ZAMORSKA, -ej - ulica na Rokiciu, istniejąca jako Łąkowa, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od wyrażenia przyimkowego za morzem.
ZAMULNA, -ej - ulica w Rudzie Pabianickiej istniejąca jako Browarowa, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa być może uzasadniona terenowo, utworzona od czasownika zamulić 'zakryć mułem, nanieść mułu'.
Tomasza ZANA - ulica na Kozinach znana od 1913 r. jako → Chłodna. Przemianowana w 1920 r. ♦ Nazwa upamiętniająca: Tomasz Zan, 1796-1855, poeta romantyczny.
ZAOLZIAŃSKA, -ej - ulica ukośna do Pabianickiej biegnąca w kierunku kolei obwodowej. Na planach istniała przed włączeniem jej do Łodzi jako Mostowa. W 1929 r. przemianowana na → Wiadukt, a w 1939 r. na Zaolziańską. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od nazwy Zaolzie 'część Śląska Cieszyńskiego zajęta w październiku 1938 r. przez rząd polski'.
ZAPADŁA, -ej - ulica na Zarzewie, na południe od ul. Przybyszewskiego, wytyczona w 1959 r. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, utworzona od przymiotnika zapadły 'odległy, odludny'; ulica położona na krańcach zabudowanych terenów miejskich.
Władysława ZAPAŁY - ulica biegnąca wzdłuż Śląskiej na Chojnach, powstała w 1932 r. jako → Przybyszewskiego. Nazwę obecną otrzymała w 1951 r. ♦ Nazwa upamiętniająca: Władysław Zapała, pseudonim Bronek, Dziobaty, 1895-1944, działacz KPP i związków zawodowych, związany z Łodzią.
ZAPAŚNICZA, -ej - ulica osiedlowa na Retkini, początkowo bezimienna została nazwana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zapaśnik 'sportowiec uprawiający zapaśnictwo'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach związanych ze sportem.
ZAPŁOCIE, -a - ulica osiedlowa na Nowym Złotnie wytyczona i nazwana w 1986 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od wyrażenia przyimkowego za płotem.
Gabrieli ZAPOLSKIEJ - ulica na Dąbrowie, pod tą nazwą znana od 1932 r. Wcześniej, od 1918 r. → Nowo-Miła. ♦ Nazwa upamiętniająca: Gabriela Zapolska, 1857-1921, dramatopisarka, powieściopisarka, nowelistka, wybitna autorka naturalistycznego dramatu obyczajowego.
ZAPOROWA, -ej - ulica na Złotnie istniejąca jako Przemysłowa, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zapora 'to, co zamyka, zagradza'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach związanych z wojskowością.
ZAPRZĘGOWA, -ej - ulica na terenie dawnej wsi Kały istniejąca jako Wileńska, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zaprzęg 'pojazd wraz ciągnącymi go zwierzętami'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach związanych z rolnictwem.
ZAPUSTNA, -ej - ulica na Żabieńcu, istniejąca jako Wysoka, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. Przedłużona w 2004 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zapusty 'ostatnie dni karnawału, w tradycji ludowej czas hucznych zabaw'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach związanych z ludowym obyczajem.
Mariusza ZARUSKIEGO - ulica na Stokach wytyczona i nazwana w 2010 r. ♦ Nazwa upamiętniająca: Mariusz Zaruski, 1867-1941, żeglarz, taternik, instruktor ZHP, generał Wojska Polskiego, wychowawca młodzieży, popularyzator turystyki i narciarstwa. Ulica położona w sąsiedztwie innych o nazwach tematycznie nawiązujących do nazewnictwa górskiego.
Park im. Mariusza ZARUSKIEGO - założony w 1954 r. na terenie dawnych wyrobisk na Stokach. Początkowo noszący imię Janka → Krasickiego, od 1991 r. nosi im. gen. M. Zaruskiego. Potocznie nazywany też parkiem Na Stokach. ♦ Nazwa upamiętniająca: Mariusz Zaruski, 1867-1941, żeglarz, taternik, instruktor ZHP, gen. WP, wychowawca młodzieży, popularyzator turystyki i narciarstwa. Nominację tę dodatkowo motywuje górska, urozmaicona powierzchnia zarówno parku jak i całej dzielnicy Stoki, na której nazwy ulic związane są tematycznie z górami.
ZARZECZNA, -ej - ulica w Rudzie Pabianickiej, nazwana w 1946 r. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, utworzona od wyrażenia przyimkowego za rzeką.
ZARZEWSKA, -ej - ulica wytyczona w latach 70. XIX w. jako równoległa do ówczesnej ul. Zarzewskiej (obecnie Przybyszewskiego) i nazwana → Nowo-Zarzewską. Od 1951 r., gdy Zarzewską przemianowano, jej nazwa została przeniesiona na sąsiednią ulicę. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, nawiązuje do dawnej drogi biegnącej ze wsi Wólka do wsi Zarzew; zob. też Przybyszewskiego.
ZASIECZNA, -ej - ulica we wsi Złotno istniejąca jako Dąbrowskiego, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zasieki 'kozły drewniane lub żelazne oplątane drutem kolczastym, stawiane jako zapory obronne dla zatarasowania przejścia'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach związanych z wojskowością.
ZASPOWA, -ej - ulica we wsi Stoki istniejąca jako Cmentarna, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zaspa 'to, co powstało przez nawianie śniegu'. Ulica położona w sąsiedztwie innych o nazwach tematycznie nawiązujących do nazewnictwa górskiego.
ZASTAWNA, -ej - ulica w Rudzie Pabianickiej, biegnąca za Stawami Stefańskiego, po włączeniu w 1945 r. do miasta zachowała swą nazwę. ♦ Nazwa z terenowym uzasadnieniem, utworzona od wyrażenia przyimkowego za stawem.
ZAŚCIANEK, -nka - ulica na terenie Andrzejowa istniejąca jako Zielona, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1988 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zaścianek 'dawniej wieś zamieszkała przez drobną szlachtę'.
ZAŚCIANEK BOHATYROWICZE, -a, -ów - ulica biegnąca od ul. Łodzianka do Okólnej, początkowo bezimienna, nazwana w 1994 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od nazwy miejscowej z powieści E. Orzeszkowej Nad Niemnem. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach zaczerpniętych z twórczości pisarki.
ZATOKOWA, -ej - ulica w Rudzie Pabianickiej istniejąca jako Kresowa, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zatoka 'część morza lub jeziora wcinająca się mocno w ląd, otoczona lądem z trzech stron'.
*ZAWADZKA - ♦ Nazwa uzasadniona; najprawdopodobniej pochodzi od nazwiska Józefa Zawadzkiego, adiunkta dozorcy miast obwodu łęczyckiego. W dokumentach RM z 1915 r. jest objaśnienie nazwy według którego na rogu ulic Piotrkowskiej i Zawadzkiej znajdował się słup pocztowy, o który w tłoku woźnice często zawadzali. Istotnie przy ul. Zawadzkiej 9 od 1872 r. przez kilka lat był urząd pocztowy; → Próchnika; zob. też Zawiszy Czarnego.
**Jerzego ZAWIEYSKIEGO - ulica osiedlowa na Chojnach, na osiedlu Komorniki, wytyczona i nazwana w 1991 r. Nazwa anulowana w 2005 r. Obecnie ulica bezimienna. ♦ Nazwa upamiętniająca: Jerzy Zawieyski, 1902-1969, pisarz, współtwórca i prezes Klubu Inteligencji Katolickiej; wiceprezes Związku Literatów Polskich.
ZAWILCOWA, -ej - ulica na Marysinie wytyczona w 1937 r. ale bez nazwy, którą zyskała w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zawilec 'roślina zielna, ozdobna; anemon'; zbliżona tematycznie do nazw sąsiednich ulic pochodzących od nazw roślin.
*ZAWISKA, -ej - ♦ Nazwa uzasadniona: August Zawisza, właściciel Bałut, założyciel osady fabrycznej Bałuty Nowe lub jego brat Artur Zawisza; → Zawiszy Czarnego.
*ZAWISZY - ♦ Nazwa uzasadniona terenowo: August Zawisza, właściciel Bałut, założyciel osady fabrycznej Bałuty Nowe; → Zawiszy Czarnego.
ZAWISZY Czarnego - ulica odchodząca od Rynku Bałuckiego w kierunku wschodnim. Na planie z 1910 r. widoczna jako → Zawadzka, w 1913 r. jako Zawiska, w 1920 zmieniona na → Zawiszy. W 1946 r. przemianowana na Zawiszy Czarnego. ♦ Nazwa upamiętniająca: Zawisza Czarny, zm. 1428, rycerz średniowieczny. Według tradycji uosobienie cnót rycerskich; zob. też Bluszczowa.
ZAWODNICZA, -ej - ulica osiedlowa na Retkini została nazwana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zawodnik 'sportowiec biorący udział w zawodach'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach związanych ze sportem.
*ZAWODNICZA, -ej - ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zawodnik 'osoba biorąca udział w zawodach, najczęściej sportowych'; → aleja Wyszyńskiego.
ZAWODOWA, -ej - ulica na Zarzewie, na południe od ul. Przybyszewskiego, wytyczona w latach 50. XX w. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zawód 'zajęcie wykonywane dla zarobku, fach'.
ZBARASKA, -ej - ulica na Zarzewie znana od 1933 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od nazwy Zbaraż 'miasto na Ukrainie, miejsce walk Wiśniowieckiego z wojskami kozacko-tatarskimi'.
ZBĄSZYŃSKA, -ej - ulica na Żubardziu znana pod tą nazwą od 1936 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od nazwy Zbąszyń 'miasto w woj. wielkopolskim'; zbliżona tematycznie do nazw sąsiednich ulic pochodzących od nazw miast.
Julii ZBIJEWSKIEJ - ulica osiedlowa na Radogoszczu wytyczona i nazwana w 1996 r. ♦ Nazwa upamiętniająca: Julia Zbijewska, 1872-1941, łodzianka, nauczycielka, bibliotekarka.
ZBIORCZA, -ej - wschodnia część ul. Fabrycznej przemianowana w latach 70. XX w. po przecięciu jej przez nowo wówczas urządzoną ul. Rydza-Śmigłego. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od przymiotnika zbiorczy 'zbierający, skupiający; taki, w którym się coś zbiera, łączy'.
ZBOCZE, -a - ulica na Stokach istniejąca bez nazwy. Po włączeniu do Łodzi nazwana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zbocze 'pochyła powierzchnia góry, wzgórza lub doliny, stok'. Ulica położona w sąsiedztwie innych o nazwach tematycznie nawiązujących do nazewnictwa górskiego.
ZBOCZOWA, -ej - ulica na Rokiciu Nowym powstała w 1995 r. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, utworzona od rzeczownika zbocze 'stok, pochyła powierzchnia terenu'.
ZBOŻOWA, -ej - ulica na Marysinie początkowo prywatna → Olszteina, w 1931 r. przemianowana. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zboże 'rośliny uprawne dostarczające ziarna i słomy'.
ZBÓJNICKA, -ej - ulica na Sikawie istniejąca bez nazwy. Po włączeniu do Łodzi nazwana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zbójnik 'członek bandy dokonującej napadów łupieskich w Tatrach i na Podhalu'. Ulica położona w sąsiedztwie innych o nazwach tematycznie nawiązujących do nazewnictwa górskiego.
ZBROJNA, -ej - ulica we wsi Złotno istniejąca jako Niecała, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zbroja 'rynsztunek bojowy dawnych rycerzy'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach związanych z wojskowością.
ZBYSZKA Z BOGDAŃCA - ulica osiedlowa na Olechowie, wytyczona i nazwana w 1987 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od imienia bohatera Krzyżaków Henryka Sienkiewicza. Ulica położona jest na terenie osiedla im. Henryka Sienkiewicza, na którym większość ulic ma imiona bohaterów Sienkiewiczowskich.
*ZDROJOWA, -ej - ulica w sąsiedztwie parku Julianowskiego powstała w 1931 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zdrój 'miejsce w ziemi, skąd wytryskuje woda; źródło'.
ZDROWIE - ulica wzdłuż parku na Zdrowiu obecna na planie z 1921 r. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo.
ZDUŃSKA, -ej - zachodnia przecznica ul. Zgierskiej wytyczona w końcu XIX w. jako prywatna ulicę → Teppera // Tepfera. W 1932 r. uzyskała obecną nazwę. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zdun 'rzemieślnik stawiający piece, dawniej też wyrabiający kafle'; zbliżona tematycznie do nazw sąsiednich ulic pochodzących od nazw zawodów.
*ZEGLINA, -ej - ♦ Nazwa uzasadniona: Julian Waldemar Zeglin, właściciel ziemski, posiadacz m. in. posesji przy ul. Orlej; → Władysława Żeleńskiego.
*ZELINÓWKA // SELINÓWKA // Plac SELLINA - część dzielnicy Polesie, w rejonie ulic Hutora, Żeligowskiego i końca ul. 6 Sierpnia. ♦ Nazwa uzasadniona: Fryderyk Sellin, właściciel sąsiadującego z placem terenu; → plac Hallera.
Aleksandra ZELWEROWICZA - ulica w sąsiedztwie parku 3 Maja. Widoczna na planach w 1910 r. jako → Mostowa. W 1962 r. zyskała obecną nazwę. ♦ Nazwa upamiętniająca: Aleksander Zelwerowicz, 1877-1955, aktor i reżyser. Od 1908 do 1921 r., z przerwami, kierował łódzkimi teatrami.
ZENITOWA, -ej - ulica na Rokiciu Starym, wytyczona i nazwana w 1961 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zenit 'najwyżej położony punkt na niebie'.
ZESPOŁOWA, -ej - ulica w Rudzie Pabianickiej istniejąca jako Paderewskiego, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. Przedłużona w 1995 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zespół 'grupa ludzi wspólnie działających, wykonujących tę samą pracę'.
ZGIERSKA, -ej - ulica wytyczona w 1823 r. w czasie regulacji Starego Miasta. Powstała z dawnej ulicy → Cygańskiej przedłużonej do traktu Zgierskiego. Nazwę Zgierska notują już akta od 1826 r. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, prowadzi w kierunku podłódzkiej miejscowości Zgierz.
**ZGODA, -y - niewielka uliczka na Polesiu nazwana tak w 1930 r. Zniknęła w latach 60. XX w. pod nową zabudową. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zgoda 'harmonia, porozumienie, pojednanie'; 'zezwolenie na coś; aprobata'.
**ZGODA, -y - ulica równoległa do Spornej na terenie dawnej osady smolarskiej Kusy Kąt. Widoczna na planach z 1910 r., później nazywana Kusy Kąt. Z czasem zniknęła pod ogródkami działkowymi. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zgoda 'harmonia, porozumienie, pojednanie'.
ZGODNA, -ej - ulica na Chojnach, po włączeniu do miasta w 1945 r. zachowała swą nazwę. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, metaforyczna, utworzona od przymiotnika zgodny 'niekłótliwy, zgadzający się'.
Aleja ZHP, wymowa zet-ha-pe - pasaż między Piotrkowską a aleją Kościuszki w sąsiedztwie al. Mickiewicza. Nazwa nadana w 1963 r. ♦ Nazwa upamiętniająca: Związek Harcerstwa Polskiego, masowa organizacja dzieci i młodzieży utworzona w 1918 r.
ZIARNISTA, -ej - ulica na terenie wsi Feliksin i Andrzejów istniejąca jako Żytnia, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1988 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika ziarno 'nasiona zbóż, traw, fasoli itp.'.
ZIELNA, -ej - północna przecznica ul. Wojska Polskiego, widoczna na planie z 1910 r. jako → Zielona. W 1929 r. przemianowana na Zielną. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, utworzona od przymiotnika zielny; prowadziła przez zielone, nie zurbanizowane tereny.
ZIELONA, -ej - zachodnia przecznica ul. Piotrkowskiej. Istniała na planach już przed 1830 r. i na odcinku od Zachodniej do Kilińskiego nazywała się → Dzielna. Od 1862 r. nazywana jest już Zieloną (niekiedy też Zielną). W 1934 r. przemianowana na → Legionów. W 1946 r. przywrócono dawną nazwę. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, utworzona od przymiotnika zielony 'tereny pokryte roślinnością'; ulica prowadziła przez tereny słabo zurbanizowane, zalesione; zob. też Konarskiego, Zielna.
*ZIELONY RYNEK, -ego, -u - ♦ Nazwa uzasadniona terenowo, nadana ze względu na roślinność otaczającą plac. Obecnie nazwa ta nadana hali targowej mieszczącej się na placu; zielony rynek 'rynek, na którym odbywa się handel warzywno-owocowy'; → plac Barlickiego.
Aleja ZIEM ZACHODNICH - ulica na osiedlu Rogatka wytyczona i nazwana w 1994 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od wyrażenia Ziemie Zachodnie 'tereny włączone w granice Polski po zakończeniu II Wojny Światowej'.
ZIEMIAŃSKA, -ej - ulica na terenie dawnej wsi Huta Szklana istniejąca jako Rolna, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1988 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika ziemianin 'dawny właściciel posiadłości ziemskiej'.
ZIEMNIACZANA, -ej - ulica osiedlowa na Teofilowie. Przed włączeniem do miasta - Żytnia. Przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika ziemniak 'kartofel'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach związanych z rolnictwem.
ZIEMOWITA - ulica osiedlowa na Olechowie, wytyczona i nazwana w 1986 r. ♦ Nazwa upamiętniająca: Ziemowit, legendarny książę Polan z IX w., syn Piasta i Rzepichy.
*ZIMMERA → Cymmera.
ZIMNA, -ej - ulica na Kozinach znana od 1913 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od przymiotnika zimny 'mający niską temperaturę'; nazwa pozostaje w relacji do nazw sąsiednich ulic Ciepłej i Chłodnej; zob. też Asnyka, Lecznicza.
ZIMNA WODA, -ej, -y - ulica biegnąca na terenie byłej wsi Zimna Woda, z chwilą włączenia do Łodzi nazwana w 1988 r. ♦ Nazwa ponowiona.
ZIOŁOWA, -ej - ulica osiedlowa na Radogoszczu, nazwana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zioła 'ususzone części roślin stosowane w lecznictwie'.
ZIOMKOWA, -ej - ulica osiedlowa na Wiskitnie, po włączeniu do miasta zachowała swą nazwę. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika ziomek 'rodak'.
ZJAZDOWA, -ej - ulica na Sikawie. Przed włączeniem do miasta - Kaszubska. Przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zjazd 'konkurencja sportowa w narciarstwie'. Ulica położona w sąsiedztwie innych o nazwach tematycznie nawiązujących do nazewnictwa górskiego.
ZJEDNOCZENIA - ulica w Rudzie Pabianickiej istniejąca jako Legionów, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zjednoczenie 'połączenie w jedno; organizacja gospodarcza grupująca przedsiębiorstwa o jednakowej lub podobnej działalności'.
ZŁOCIENIOWA, -ej - ulica na Radogoszczu. Przed włączeniem do miasta - Paderewskiego. Przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika złocień 'bylina łąkowa i hodowana dla ładnych kwiatów'. Ulica położona w sąsiedztwie innych o nazwach tematycznie zbliżonych.
ZŁOCISTA, -ej - ulica na Kuraku, na przedłużeniu Panoramicznej, nazwana w 1996 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od przymiotnika złocisty 'koloru złota, połyskujący jak złoto'.
ZŁOTA, -ej - ulica wytyczona w 1841 r. podczas tworzenia Nowej Dzielnicy. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, pochodzi od przymiotnika złoty 'mający barwę złota; złocisty'; zbliżona tematycznie do nazw sąsiednich ulic pochodzących od nazw kolorów; zob. też Przyszkole, Sierakowskiego.
*ZŁOTE WESELE - część lasu miejskiego na zachodnich obrzeżach XIX-wiecznej Łodzi, na którego terenie powstał → park im. J. Poniatowskiego. Pod koniec XIX w. Złote Wesele było miejscem zabaw i wypoczynku łodzian. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, pochodzi od wyrażenia złote wesele 'pięćdziesiąta rocznica ślubu; przenośnie także o jubileuszu pięćdziesięciolecia'.
*ZŁOTNICZA, -ej - ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika złotnik 'rzemieślnik wyrabiający przedmioty ze złota, srebra';→ Obrońców Warszawy.
ZŁOTNO, -a - ulica na terenie dawnej wsi Złotno istniejąca pierwotnie jako Lutomierska, po włączeniu do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa ponowiona.
ZMIENNA, -ej - ulica na Dołach biegnąca wzdłuż wschodniej ściany cmentarza żydowskiego w kierunku Rogów, stąd jej pierwsza nazwa od 1913 r. → Rogowska. Od 1946 r. przemianowana. Nazwę Rogowskiej nosi teraz inna ulica na terenie Lasu Łagiewnickiego. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo o charakterze metaforycznym, utworzona od przymiotnika zmienny 'ulegający zmianom, niejednakowy'.
*Aleja ZMP, wymowa zet-em-pe - ♦ Nazwa upamiętniająca: Związek Młodzieży Polskiej, masowa organizacja młodzieżowa, kierowana przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, powstała w 1948 r.; → Pasaż Rubinsteina.
*Aleja ZMS, wymowa zet-em-es - ♦ Nazwa upamiętniająca: Związek Młodzieży Socjalistycznej, ideowa organizacja polityczna działająca w latach 1957-1976; → aleja Rynkowskiej.
*Park im. ZMS, wymowa zet-em-es - ♦ Nazwa upamiętniająca: Związek Młodzieży Socjalistycznej, ideowa organizacja polityczna działająca w latach 1957-1976; → park Podolski.
*Aleja ZMW, wymowa zet-em-wu - ♦ Nazwa upamiętniająca: Związek Młodzieży Wiejskiej, organizacja młodzieży wiejskiej utworzona w 1957 r., od 1973 r. Związek Socjalistycznej Młodzieży Wiejskiej; → Józefskiego.
Św. ZOFII - niewielka uliczka na Bałutach w pobliżu ul. Młynarskiej, znana od początku XX w. ♦ Nazwa upamiętniająca: trudno stwierdzić, która święta Zofia, bo było ich kilka, jest patronką ulicy. Z uwagi na czas nominacji można przypuszczać, że jest to Zofia Barat, 1779-1865, założycielka Zgromadzenia Sióstr Najświętszego Serca Jezusowego, którą Pius X kanonizował w 1908 r.
ZRĘBOWA, -ej - ulica we wsi Stoki istniejąca jako Cegielniana, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zrąb 'obszar lasu, na którym odbywa się wyrąbywanie drzew, obszar pozostały po wyrębie drzewostanu'. Ulica położona w sąsiedztwie innych o nazwach tematycznie nawiązujących do nazewnictwa górskiego.
ZUCHÓW - ulica w Rudzie Pabianickiej istniejąca jako Harcerska, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, nawiązująca tematycznie do poprzedniej nazwy, utworzona od rzeczownika zuch 'niższy stopień harcerza; najmłodszy członek harcerstwa'.
*Park ZUS-u, wymowa zu-su - założony na terenie osiedla mieszkaniowego dla pracowników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w latach 1932-34. ♦ Nazwa uzasadniona terenowo; → park Legionów.
ZWIADOWCZA, -ej - ulica we wsi Złotno istniejąca jako Piramowicza, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zwiad 'zbieranie wiadomości o nieprzyjacielu'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach związanych z wojskowością.
*Aleja ZWM, wymowa zet-wu-em - ♦ Nazwa upamiętniająca: Związek Walki Młodych, komunistyczna organizacja młodzieżowa istniejąca w latach 1943-1948; → Józefskiego.
ZWROTNIKOWA, -ej - ulica na Rokiciu istniejąca jako Wawelska, z chwilą włączenia do Łodzi przemianowana w 1946 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od rzeczownika zwrotnik 'jeden z dwu równoleżników w określonej odległości od równika'. Ulica leży w sąsiedztwie innych o nazwach tematycznie zbliżonych.
Plac ZWYCIĘSTWA - wytyczony w 1840 r. jako duży (o pow. 5,73 ha, w tym później część parkowa 2,52 ha) centralny plac Nowej Dzielnicy o funkcji targowiska dla wschodniej części miasta. Nazwany był od obfitości wód gruntowych na tym terenie → Wodnym Rynkiem. Obecną nazwę zyskał w 1946 r. W latach 70. XX w. stracił funkcję targowiska, a także, w związku z wytyczeniem dwupasmowej trasy, znacznie zmniejszył swoje rozmiary. ♦ Nazwa upamiętnia zwycięstwo Polski z Niemcami oraz odzyskanie przez miasto niepodległości w 1945 r.
ZYGMUNTA - ulica na Chojnach, po włączeniu do miasta w 1945 r. zachowała swą nazwę. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od imienia męskiego Zygmunt.
ZYGMUNTOWSKA, -ej - niewielka ulica na Kuraku, początkowo zwana → Poprzeczna. Nowa nazwa od 1920 r. ♦ Nazwa bez terenowego uzasadnienia, utworzona od imienia męskiego Zygmunt.
Mikołaja ZYNDRAMA - ulica równoległa do Krakowskiej na Zdrowiu. Początkowo była ulicą prywatną, w 1921 r. widnieje na planie bez nazwy, w 1932 r. nazwana → Racławicką, w 1946 r. otrzymała obecną nazwę. ♦ Nazwa upamiętniająca: Mikołaj Zyndram, zmarł około 1414 r., miecznik krakowski, wódz spod Grunwaldu.